Zasady zdobywania pola w futbolu przypominają przepisy rugby league o sześciu szarżach (six-tackle rule) i o rozgrywaniu piłki (play-the-ball). Drużyna w posiadaniu piłki nazywana atakiem (offense), może podjąć cztery próby (downs) w trakcie których stara się zdobyć co najmniej 10 jardów boiska w kierunku pola punktowego drużyny przeciwnej, nazywanej obroną (defense). Po zdobyciu 10 jardów pola drużyna atakująca zyskuje prawo do pierwszej próby (first down), a zatem może ponownie podjąć cztery próby zyskania kolejnych 10 jardów lub zdobycia punktów. Jeśli atakowi nie uda się zdobyć pierwszej próby, np. przez zyskanie 10 jardów pola po czterech kolejnych próbach, traci posiadanie piłki na rzecz drużyny przeciwnej.

Poza momentami rozpoczęcia połówek meczu i po zdobyciu punktów, piłka zawsze wprowadzana jest do gry przez snap: zawodnicy ataku ustawiają się przodem do obrony nalinii wznowienia gry (line of scrimmage), wyznaczonej przez miejsce zakończenia ostatniej akcji, prostopadłej do linii bocznych, a jeden z zawodników formacji atakującej,środkowy (center), podaje lub rzuca piłkę pomiędzy swoimi nogami do innego zawodnika, zazwyczaj do rozgrywającego (quarterback).

Atak może zdobywać pole grając piłką na dwa sposoby:

• biegnąc z nią, tzw. gra dołem (rushing); niosący piłkę może przekazać ją innemu zawodnikowi z rąk do rąk, co nazywa sięprzekazaniem (handoff),
• rzucając piłkę do innego zawodnika, tzw. gra górą (passing); podanie do przodu (forward pass) jest kluczowym pojęciem odróżniającym futbol amerykański i kanadyjski od innych dyscyplin z rodziny sportów futbolowych; atak może podać piłkę do przodu tylko raz i tylko spoza linii wznowienia gry; piłka może być rzucona, pchnięta lub podrzucona w bok i do tyłu w dowolnym momencie; ten rodzaj zagrywki zwany jest podaniem bocznym (lateral pass) i jest w futbolu stosowany rzadziej niż w meczach rugby, w których stanowi jedyną dozwoloną formę podania ręką.

Próba kończy się w momencie, gdy piłka staje się martwa (dead ball), co ma miejsce następujących sytuacjach:

• zawodnik niosący piłkę upada na boisko, np. po szarży przeciwnika, lub jego ruch w przód (forward progress) w kierunku pola punktowego przeciwnika zostaje zatrzymany przez zawodników obrony, co orzeka sędzia,
• piłka podana do przodu wychodzi poza boisko lub dotyka ziemi zanim zostanie złapana; taki stan nazywa się podaniem niepełnym (incomplete pass); piłka powraca na ostatnią linię wznowienia gry a atak przystępuje do kolejnej próby,
• podczas akcji piłka lub zawodnik ją niosący wychodzi poza boisko (out of bounds),
• drużyna zdobywa punkt.

Sędziowie używają gwizdka do oznajmienia zawodnikom o końcu próby.

Przed każdą próbą, oba zespoły ustalają grę (play), czyli koordynują plan przemieszczania się i podań, którego każdy z zawodników powinien się trzymać. Niekiedy próby nazywa się „grami”.

Formacje zawodników wykorzystywane przy akcjach kopem nazywamy formacjami specjalnymi.

Dwóch zawodników takich formacji pełni szczególną rolę. Obaj kopią piłkę, choć na różne sposoby: punter wykopuje z powietrza (punt), zaśkopacz (placekicker lub kicker) w zasadzie tylko z ziemi – podczas wykopów, kopów na bramkę i podwyższeń. Zawodnicy kopiący noszą w lidze NFL stroje z numerami z zakresu numerów rozgrywających, czyli 1-19. W ligach uniwersyteckich i szkolnych mogą nosić dowolny numer.

Poza zawodnikami kopiącymi piłkę, w formacjach specjalnych występują jeszcze:

• Long snapper (LS) – jego zadaniem podczas wznowienia gry jest dokładne, kilku lub kilkunastojardowe podanie (snap) do ustawionego za nimpuntera (podczas wykopu z powietrza) lub klęczącego holdera (w przypadku kopa na bramkę lub podwyższenia). Po wykonaniu podania long snapper natychmiast przejmuje obowiązki środkowego (center).
• Holder (H) – ma za zadanie przytrzymać podaną do niego przez long snappera piłkę nadbiegającemu kopaczowi. Zadania holdera zazwyczaj powierzane są rezerwowemuquarterbackowi lub punterowi.
• Punt returner (PR) – odpowiada za odbiór piłki kopniętej przez puntera, po czym stara się przebiec z nią jak największą odległość w stronę pola punktowego rywali. Ustawiony daleko za pozostałymi graczami swojej formacji. Często występuje też na pozycji kick returnera.
• Kick returner (KR) – ma zadanie podobne do PR, ale podczas wprowadzenia piłki do gry kickoffem bądź, co należy do rzadkości, w przypadku zbyt słabo wykonanego field goala z dużej odległości (np. gdy zbyt lekko uderzona piłka nie wychodzi poza boisko i można kontynuować grę). Ustawiony – podobnie jak punt returner – w głębi boiska. Często występuje również na pozycji punt returnera.
• Gunner (G) – zawodnik zespołu wykonującego kopnięcie (często występuje w tej roli biegacz lub skrzydłowy), którego celem jest jak najszybsze powstrzymanie kick returnera bądź punt returnera przed dalszym biegiem z piłką i zdobywaniem pola. W przypadku punta, gunner jest jednym z dwóch zawodników ustawionych na bocznych końcach formacji, którzy mogą przekroczyć linię wznowienia gry, zanim piłka zostanie kopnięta przez puntera. Podczas kickoffu, w zależności od tego w którą stronę uderzy kopacz, gunner zajmuje miejsce, z którego będzie mieć możliwie najkrótszą drogę do przebycia.

• Linia obrony (defensive line) składa się z trzech do sześciu zawodników obrony ustawiających się w szeregu (defensive tackleswewnątrz i defensive ends na zewnątrz), tuż przy linii wznowienia gry, którzy po rozpoczęciu próby starają się szarżować biegaczy ataku zanim zdobędą pole lub rozgrywającego zanim poda piłkę do przodu. W lidze NFL zawodnicy linii obrony noszą numery z zakresów 60-79 i 90-99. Zazwyczaj są to najsilniejsi i najciężsi gracze w drużynie ważący nierzadko nawet ponad 140 kg.

Marcus Thomas (Denver Broncos) występuje na pozycjidefensive tackle.

• W wielu przypadkach trzech, lub więcej, zawodników obrony cofa się tworząc pod-formację tylnych obrońców (defensive backs, DB) złożonej z graczy na pozycjach safety (S) lub cornerback (CB). Ich zadanie polega na pokrywaniu skrzydłowych i próbie niedopuszczenia do udanego podania do przodu. Tylni obrońcy noszą koszulki z numerami w zakresie 20-49. Na poziomie uniwersyteckim i szkolnym mogą też mieć przydzielone numery poniżej 20. Zawodnicy grający na tych pozycjach charakteryzują się dużą szybkością i zwinnością.
• Reszta zawodników obrony gra na pozycji wspomagających (linebacker, LB), którzy ustawiwszy się kilka jardów za linią obrony, przed tylnymi obrońcami, mogą szarżować rozgrywającego lub pokrywać potencjalnych skrzydłowych drużyny ataku. W lidze NFL wspomagający noszą numery z zakresów 50-59 i 90-99. W ligach uniwersyteckich i szkolnych mogą też mieć przydzielone numery w zakresach 1-9 oraz 40-49.

Atak

Quarterback Shea Smith

• Linia ataku (offensive line, OL) składa się z pięciu zawodników, których zadaniem jest ochrona podającego (gra górą) oraz robienie miejsca dla niosących piłkę (gra dołem) przez przepychanie blokujących zawodników obrony. Zawodnicy linii ataku nie mogą łapać podań. Poza środkowym, zawodnicy linii ataku z reguły nie dotykają piłki. W większości przypadków zawodnikom tym przypisuje się numery z zakresu 50-79.
• Rozgrywający (quarterback, QB) zazwyczaj otrzymuje od środkowego linii ataku snap rozpoczynający akcję. Może następnie podać bądź podrzucić piłkę do biegacza, rzucić ją do skrzydłowego lub samemu biec z piłką. Rozgrywający zazwyczaj nosi numer z zakresu 1-19.
• Biegacze (running backs, RB) ustawiają się za lub obok rozgrywającego i głównie wykorzystywani są do niesienia piłki w akcjach dołem. Mogą także blokować w linii ataku, odbierać podania oraz – bardzo rzadko – podawać piłkę w przód. Jeśli formacja ataku ma dwóch biegaczy, są to zazwyczaj halfback (HB) lub tailback (TB), który najprawdopodobniej będzie niósł piłkę oraz fullback(FB), wykorzystywany zazwyczaj do blokowania. W lidze NFL biegacze noszą numery z zakresu 20-49. Na poziomie uniwersyteckim mogą też mieć przydzielone numery poniżej 20.
• Skrzydłowi (wide receivers, WR) ustawiają się do akcji przy liniach bocznych boiska. Specjalizują się w odbieraniu podań do przodu. Większość zawodników tego rodzaju nosi w lidze NFL koszulki z numerami w zakresie 80-89 a czasami 10-19.
• Końcowi (tight ends, TE) ustawiają się na skrzydłach linii ataku. W zależności od potrzeby mogą stać się skrzydłowymi (łapać podania) lub przyłączają się do zadań blokujących linii ataku. W lidze NFL zawodnicy ci noszą zazwyczaj numery w zakresie 80-89 oraz – bardzo rzadko – 40-49. W ligach uczelnianych i szkolnych końcowych numeruje się identycznie do skrzydłowych.

Formacja ataku jako jedyna obwarowana jest dodatkowymi obostrzeniami:

1. linia ataku musi liczyć co najmniej 5 zawodników, nie włączając końcowych,
2. na linii wznowienia gry musi stać co najmniej 7 atakujących.

Nie w każdej grze ofensywnej znajdują się na boisku wszyscy zawodnicy ataku. Formacja może się zmieniać co do liczby skrzydłowych, końcowych i biegaczy użytych w danej akcji.

Standardowy mecz futbolowy składa się z czterech 15-minutowych kwart, z przerwą w połowie meczu – po drugiej kwarcie. Po niektórych akcjach zegar może być zatrzymany, co może znacznie wydłużyć cały mecz, częstokroć do ponad 3 godzin. W lidze NFL, jeśli mecz w czasie regulaminowym kończy się remisem, następuje 15-minutowa dogrywka. Dogrywka jest rozstrzygana metodą „nagłej śmierci” (sudden death) – odpowiednika „złotego gola” w piłce nożnej: wygrywa ten zespół, który jako pierwszy zdobędzie w jej trakcie choćby minimalną liczbę punktów. W sezonie zasadniczym ligi, w przypadku skończenia się dogrywki remisem, wynik pozostaje remisowy. W fazie play-off dogrywki powtarza się, aż do momentu gdy któryś z zespołów zdobędzie przewagę. Zasady dogrywek na poziomie szkół średnich i uniwersytetów są bardziej skomplikowane i rządzą się odpowiednimi przepisami.

Według analizy przeprowadzonej przez Wall Street Journal na podstawie meczów NFL pokazywanych przez cztery czołowe stacje telewizyjne, średni czas transmisji wynosi 174 minuty (blisko 3 godziny). W tym czasie zaledwie 10 minut 43 sekundy stanowi właściwa gra, a jedna akcja trwa średnio 4 sekundy. Stąd, ponieważ zawodnicy mają 40 sekund na wznowienie gry, większość z 60 minut regulaminowego czasu stanowią „stałe fragmenty” w których gra jest przerwana, ale czas jest odmierzany (co odróżnia futbol amerykański od koszykówki, czy hokeja na lodzie). Więcej czasu transmisji niż gra wypełniają zbliżenia zawodników (średnio 75 minut), reklamy (około godziny), analizy meczu, powtórki (średnio 17 minut).

Mecz futbolowy rozgrywa się na prostokątnym boisku o długości całkowitej 120 jardów (109,728 metra) oraz 53 i 1/3 jarda (48,768 metra) szerokości. Linie ograniczające boisko wzdłuż długości nazywa się liniami bocznymi (sidelines), zaś wzdłuż szerokości – liniami końcowymi (end lines). Równolegle do linii końcowych, 10 jardów w głąb boiska, biegną dwie linie punktowe (goal lines). Po obu stronach boiska pomiędzy liniami końcowymi i punktowymi zdefiniowane są pola punktowe (end zones).

W poprzek boiska, pomiędzy liniami punktowymi, wymalowane są linie jardów (yard lines) w odstępie 5 jardów. Co 10 jardów linie te numeruje się tak, by wskazywały odległość do najbliższej linii punktowej. Środek boiska przecina linia 50 jardów. Na boisku umieszczone są dwa rzędy linii przerywanych – nazywanych liniami wewnętrznymi (inbound lines) lub kreskowanymi (hash marks) – prostopadłymi do linii bocznych. Kreski linii wewnętrznych stawiane są co 1 jard i służą do dokładnego wyznaczenia miejsca rozpoczęcia akcji.

Przy końcu obu linii końcowych stoją dwa słupy (goalposts, uprights) rozstawione 18,5 stóp (5,54736 m) od siebie. Słupy łączy dolna poprzeczka zawieszona 10 stóp (3,048 m) nad ziemią.

Obie drużyny mogą wystawić 11 zawodników. Można wymieniać każdego zawodnika dowolną liczbę razy, jeśli pozwala na to czas w przerwach między akcjami. Fakt ten sprawia, że niemal wszyscy z 46 aktywnych sportowców wystawionych do konkretnego meczu mają szansę w nim zagrać. Zawodnicy zwykle specjalizują się w określonych elementach gry i w razie potrzeby mogą być wykorzystani w jednej z trzech formacji: ataku, obrony lub formacji specjalnej.